PLANINE
Zašto je Golija proglašena za rezervat biosfere?
Na jugozapadu Srbije prostire se Golija, poznata kao golema planina koja predstavlja veličanstveno područje izuzetnih prirodnih odlika. Poznata je kao vazdušna banja i nalazi se na listi UNESKO, kao retko područje čistog planinskog vazduha. Otkrijte šta još krije Golija na svojim prostranim predelima.
Golija živopisni predeo
Golija je smeštena između Novog Pazara i Ivanjice. Pripada Dinarskom sistemu planinskih venaca. Najviši vrh Golije je Jankov kamen 1833 m, zatim Radulovac 1785 m, Bojovo Brdo 1748 m, Crni vrh 1725 m. Reke koje krase Goliju su: Golijska Moravica, Studenica, Brvenica.
Planina Golija predstavlja pravo bogatstvo šumskih kompleksa u našoj zemlji. Na određenim predelima šumska stabla stvaraju područja manjih prašuma. Većim delom prekrivena je bukovom šumom i to najviše na predelu Crnog vrha. Iznad bukovih šuma prostire se kompleks bukovo-smrčevih i jelovih šuma. Dok su same smrče zastupljene iznad 1700 m.
Predeo Golije proglašen je za Park prirode Golija prve kategorije 2001. godine. Obuhvata planinske predele Golije, Čemerna, Radočela. Poseban predeo parka prirode Golija UNESKO je proglasio za rezervat biosfere pod nazivom Golija-Studenica. Park prirode Golija predstavlja objekat geonslađa Srbije i veoma je značajno područje kada je u pitanju biljni svet (IPA) za istočnu u srednju Evropu.
Smatra se da Golija ima predispozicije da postane deo Emerald područja. Golija je proglašena parkom prirode zbog zaštite kulturnih dobara, biljnog i životinjskog sveta, šumskih prostranstava, zemljišta i vodenih površina.
Golija najsnežnija planina
Na Goliji postoje tri mikroklimatska područja: dolinsko-brdski koji se prostire do 700 m nadmorske visine u kojima je karakteristična umereno kontinentalna klima. Zatim prelazno područje koje se prostire između 700 i 1300 m nadmorske visine, u kojem su zastupljena kratka, sveža leta sa prohladnim noćima, dok su zime oštre i poprilično snežne.
Iznad 1300 m nadmorske visine prostire se planinski predeo u kome su leta prohladna dok su zime duge, hladne sa veoma visokim padavinama. Sneg se na Goliji zadržava i do pet meseci, pa tako predstavlja jednu od najsnežnijih planina u našoj zemlji, što je čini veoma atraktivnom.
Biljni i životinjski svet Golije
Golija čini pravi biljni rezervat koji broji biljne vegetacije koje se nalaze na Crvenoj listi. Zatim u velikom broju prisutne su različite vrste: mahovine, pečuraka, lišajeva, šumskog voća i preko 100 vrsta lekovitog bilja.
Na Goliji su zastupljene šume planinskog javora, koji predstavlja reliktnu vrstu. Zabeležene su i pančićeva bedrenica, adamovićeva majčina dušica, zelenika.
Na Goliji se nalazi oko 95 vrsta ptica pa predstavlja bitnu ornitološku stanicu. Najzastupljenije su: kamenjarka, crvenonogi prudnik, šumska ševa. U Crvenoj knjizi ptica Srbije nalaze se dve retke vrste sova koje su nastanjene na Goliji: gaćasta kukumavka i mala sova. Kada su u pitanju sisari mogu se videti: alpska rovčica, mrki medved, lisica, vuk, slepo kuče, jež, jelen, jazavac.
Što se tiče uređenog lovišta na području Golije nalazi se nekoliko: Golija, Čemernica, Biser voda-Divan, Rogozna, Jošanica, Caričin grad, Zimovnik, Grabovica u kojima se love divlja svinja, zec, srna. Među zaštićenim vrstama nalaze se: vuk, veverica, lasica, močvarna rovka, sivi puh, nad kojima je ustanovljena trajna zaštita.
Vodena bogatstva na Goliji
Tičar ili Dajićko jezero predstavlja tresavu koja se nalazi se na 1438 m nadmorske visine u selu Dajići, ispod vrha Tičar, u naselju Bele Vode. Nastalo je taloženjem atmosferskih padavina koje su vremenom formirale uvale. Danas se jezero akumulira od kapitalnog izvora i atmosferskih padavina. Veličina jezera se menja ali u proseku iznosi 10-15 m.
Trouglastog je oblika i obavijeno je četinarskom šumom. Ovo jezero predstavlja pravo mitsko područje za koga se vezuju brojne legende. Prema narodnim predanjima nosi naziv i Svatovsko jer su se nekada davno na ovom mestu svatovi utopili.
Termin Dajićko jezero prvi upotrebaljavaju Jovan Cvijić, Josif Pančić, Nedeljko Košanin, dok se kod meštana ustalio naziv Tičar. Prvi naučnik koji je proučavao jezero bio je Nedeljko Košanin, 1960. godine. Proučavanjem jezera došao je do zaključka da se na njemu dešavaju procesi eutrofikacije.
Tokom zime jezero je uglavnom prepkriveno ledom dok je leti prava turistička atrakcija ušuškana u četinarske krošnje. Na jezeru se nalaze retke vrste insekata koje pripadaju familiji Odoneta, kao i postojanje repatog vodozemca.
Na Tičar jezeru kako ga meštani nazivaju održava se sabor 21. Jula. Veruje se da gorske vile caruju nad njim.
Postoji jedna legenda koja opisuje čudnovatost ovog jezera. Nekada davno u jezeru živelo je veliko čudovište koje je napadalo stoku okolnih čobana. Međutim, kako bikovi nisu mogli da se izbore sa čudovištem, čobani su zamolili seoskog kovača da biku okuje rogove kako bi mogao ubije čudovište.
Borba je trajala čitava tri dana, nakon čega je čudovište izdahnulo i palo u dubine jezera. Voda jezera postade krvava. Sveštenici sa narodom su se okupljali na obali jezera i citali molitve tri dana. Nakon cega se voda razbistrila. I tako je ovo mesto dobilo naziv Bele vode. Godinama se služila liturgija kako se ova nesreća ne bi više dogodila.
Nebeska suza je jezero koje se prostire na 1450m nadmorske visine. Jezero je nastalo nakon zemljotresa koji je se dogodio u Rumuniji 1977. godine. To je dovelo do urušavanja zemljišta i do taloženja akumulacione vode. Nalazi se na livadskom prostranstvu na mestu gde izvire Jastrebovačka reka. Jezero okružuje neodoljiva priroda guste šume i doline pašanjaka.
Priroda jezera još uvek nije ispitana. Postavlja se pitanje odakle se akumulira voda, s obzirom na to da ne postoje pritoke. Jedini izvor se nalazi na dnu jezera i beleži se postojanje takozvanih kišnica.
Košaninova jezera (Veliko i Malo jezero) nalaze se u mestu Jelak na visini od 900 m nadmorske visine. Čine sliv Studenice a otkrio ih je srpski botaničar Nedeljko Košanin po kom su i dobili naziv.
Veliko jezero većim delom predstavlja tresavu dok je manji deo pod vodom. Na ovom mestu se obrazovala metlasta oštrica koja je formirala velike busene. Tokom leta podsećaju na livade kada ozelene, a tokom jeseni podsećau na ulegnuća koja su formirana od opalog lišća.
Glavna odlika jezera je da tokom tokom sušnih dana količina vode u jezeru nadolazi a tokom kišnih dana jezero presušuje. Međutim, još uvek nisu istraženi uzroci ove pojave.
Malo jezero se nalazi iza manjeg prevoja sa zapadne strane Velikog jezera. Žabe isključivo nastanjuju samo gornje delove jezera pa su naučnici Gajić i Košanin došli do zaključka da je voda u donjme delu tresavi Malog jezera slana.
Golijska Moravica izvire na Goliji i uliva se u Zapadnu Moravu. Studenica se uliva u reku Ibar, dok Nosnica prestavlja granicu izmedju Javora i Golije.
Vodopad Izubre nalazi se na 7 km od sela Rudno. Stavljen je pod zaštitu prve kategorije i predstavlja veoma bajkoviti predeo.
Čarolija Golijskih zaseoka
Marina reka predstavlja bajkovitu seosku idilu. Selo je dobilo naziv po devici Mari, devojci koja nije želela da se uda za čoveka koga ne voli pa je samoj sebi presudila tako što je skočila u reku.
Raščići selo udaljeno je od Ivanjice oko 7 km, poznato je po tome što se ovde nalazi Hadži Prodanova pećina iz doba paleolita, koja je proglašena za spomenik prirode. Pećina je poznata kao stanište kolonije slepih miševa koji su pod zaštiom.
Naziv pećine potiče od vojvode Hadži – Prodana Gligorijevića, koji je za vreme Hadzi Prodanove bune, u ovoj pećini napravio sklonište za odbegle 1814. godine. Prilikom arheoloških iskopavanja pronađeni su fragmenti pećinskog medveda, ptica, kozoroga, vuka.
Istraženo je oko 400 m pećine, dok je za posetioce otvorena trasa dužine 120 m. Bogata je okamnjenim vodopadima, stakaltitima i stalagmitima.
Na ulazu u pećinu, na platou nalazi se crkva Svetog Arhangela Mihaila koja je sagrađena 1909. godine. Crkva je u narodu poznata kao Adžijina.
U selu Devići koje se nalazi nadomak Ivanjice nalazi se kuća političkog aktiviste, vođe užičkog ustanka Venijamin Marinkovića, koji je poginuo je 1941. godine. Kuća je proglašena za nepokretno kulturno dobro i predstavlja tip gradnje koji je specifičan za podgolijske predele.
Dajići selo predstavlja naselje koje pripada opštini Ivanjica. U selu se nalazi crkva Preobraženja koja predstavlja spomenik kulture i zaštićeno kuturno dobro. Crkva je prvobitno bila podignuta kao grobljanska crkva koja je okružena nadgrobnim spomenicima iz perioda 18-19 veka.
U selu Kumanica koje je udaljeno od Ivanjice 16 km, nalazi se poznati Rimski most na reci Moravici. Smešten je na putu ka Goliji. Nema mnogo informacija zbog čega nosi naziv rimski, ali se zna da su ga koristili uglavnom karavani koji su išli prema Sandžaku.
Selo Rudno se nalazi na prevojima Golije na 1100 m nadmorske visine. U selu se nalazi Crkva Svetog Nikole čije vreme nastanka se tačno ne zna, ali poznato da je crkva obnovljena u periodu 16-17 veka. Proglašena je za spomenik kulture od velikog značaja. Naziva se još i Nikoljača.
Božije kuće na Goliji
Manastri Gradac je ženski manastir koji je sagrađen u periodu 1277-1282 godine. Predstavlja zadužbinu kraljice Jelene Anžujske. Nalazi se u podnožju Golije iznad Gradačke reke u selu Gradac. Manastir je građen po izgledu raške škole. Nedaleko od manastira nalazi se etno selo Gradačka banja u kome se nalazi lekovita voda za oči. Sagrađeno je 2016. godine kao ideja izletišta.
Nadomak Gradačke reke nalazi se jezero u kom ljubitelji ribolova mogu da pecaju šarana, smuđa i soma. Postoje uređene staze za šetnju kao i mogućnost iznajmljivanja bicikla.
Simbol Golije predstavlja kameni krst koji je proglašen za spomenik kulture i nalazi u selu Gradac. Veruje se da je nastao 1662. godine. Na krstu se nalaze urezani natpisi na ćirilici. U okolini je pronađeno je još nekoliko krstova pa se veruje da su služili kao seoski zapisi.
Manastir Pridvorica nalazi se u selu Pridvorice. Sagrađen je u XII veku i proglašen je za spomenik kulture od velikog značaja. Manastir je sagradio sluga koji je opsluživao na dvoru Nemnjića pa odatle i njegov naziv.
U početku je ovo bio ženski manastir u kom su se monahinje bavile tkanjem, koje je bilo veoma jedistveno za ovo područje. Međutim, danas predstavlja muški manastir od 2007. godine. Crkva manstira je posvećena Preobraženju Gospodnjem. Manastir poseduje svoj grb.
Manastir Studenica je jedan od najlepših manastira koji pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Stefan Nemanja osnovao je manastir 1190. godine. Proglašen je za nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture i nalazi se na listi svetske baštine od strane UNESKA 1986. godine.
Možete obići još neke predele
Planina Čemerno pripada Dinarskom planinskom sistemu i nalazi se na levoj strani Ibra. Najviši vrh je Smdrljuč 1579 m. Poznata je po stočarskim kolibama i pašnjacima. Na Čemernu se nalaze izvori Savina voda koja je poznata po svojoj lekovitoj vodi i nalazi se u selu Odmenje i izvor Kadina voda.
Na vrhu planine nalazi se krst, koji je postavljen u znak sećanja na vojnike koji su na ovom mestu tokom povlačenja u ratu 1915. godine pravili odstupnicu.
Radočelo se nalazi na levoj strani reke Ibar. Najviši vrh je Krivača 1643 m. Planina je obavijena šumom. Na njegovim obroncima se nalazi isposnica Svetog Save, koja je smeštena u pećinskom kompleksu. Veruje seda je na ovom mestu duže vreme bravio Sveti Sava.
Jošanička banja udaljena je od Golije oko 80 km, nalazi se na obronku Kopaonika. Poznata je po crnom boru koji predstavlja prirodnu vrednost. Lekovita svojstva Jošaničke banje prvi su uvideli Rimljani. Banja poseduje pet izvora i njena lekovita dejstva služe za lečenje psorijaze, ekcema, hiperacidnog gastritisa i mnogih drugih zdravstvenih tegoba.
Ivanjica predstavlja naselje koje se nalazi u Moravičkom okrugu, koje je udaljeno od Golije oko 45 km. Ivanjica je poznata po vodopadu koji se nalazi na reci Moravici koji je nastao tokom izgradnje hidrocentrale 1990. godine.
U Ivanjici jedna od najpoznatijih građevina je kameni most. Prema rečima meštana za njegovu gradnju utrošeno je 30 kokošojih jaja, jer je nestalo vezivnog materijala. Most je sagrađen 1906. godine.
Pešterska visoravan nalazi se na jugozapadu Srbije i predstavlja jednu od najvećih visoravni na Balkanu. Ušuškana između planina naziva se još i srpski tibet. Poznata je po suvatima koji se koriste za ispašu ovaca i pešterskom siru.
U okolini možete posetiti Kraljevo, Novi Pazar, meandre Uvca kao i lepote Kopaonika i Zlatibora.
Kako je najviši vrh Golije dobio ime?
Oko očevog nasledstva posvađala su se dva pobratima Ratko i Janko. Otac je odredio da će nasledstvo dobiti onaj koji pobedi u nadmetanju. Ko odnese kamen do najvišeg vrha na Goliji on će biti pobednik.
Medjutim, Ratko koji je bio sporiji tokom pešačenja spotakao se i kamen se otkorljao do potoka, koji se kasnije nazvao Ratkov potok. Za razliku od njega Janko je bio brži i spretniji i uspeo je da nadmudri svog brata. Doneo je kamen do samog vrha Golije. I tako se predeo koji leži na 1833 m nazvali Jankov kamen.
Šta nudi Golija u zimskim mesecima?
Skijanje na Goliji u poslednjih nekoliko godina je je u ekspanziji zbog njenih prirodnih lepota, netaknute prirode kao i snežnog pokrivača koji se na ovom području dugo zadržava.
Golija poseduje sedam skijšakih staza i pet žičara. Staze Kula 1, 2, 3 ,4, Goveđi do, Sovićke koliba predstavljaju staze rekreativnog tipa, dok staza kula 5 služi za obuku skijaša. Najpoznatija izletišta na Goliji su: Šeremetovica, Ljute livade, Biser voda, Radočelo, Česta vrela i Odvraćenica na kojoj je omogućeno alpsko skijanje, nalazi se izmedju Crnog vrha i Kule.
Na ovom izletištu izgrađen je i vizitorski centar u sklopu koga se nalaze viziotorske kuće, apartmani i edukativne učionice. U blizini se nalaze i sportski tereni. Pored skijanja imate mogućnost i vožnje motornih sanki, kao i planinskog biciklizma.
Pešačke staze na Goliji zbog različite konfiguracije terena zahtevaju malo bolju fizičku kondiciju, dok staza zdravlja koja je dužine 3 km, namenjena je svima.
Što se tice smeštaja Golija ima razvijenu turističku mrezu brojnih vikendica, etno kuća, hotela. Neki od najpoznatijih su Hotel Golija koji se nalazi na izletištu Odvraćenica , Golijski konaci koji se nalaze u selu Komadina. Konaci su proglašeni su za najbolji smeštaj 2013. godine. U kompleksu konaka postoje brvnare i apartmani. A u letnjim mesecima otvoren je bazen sa šankom i mobilijarom, kao i dečija igrališta.
Golija je idealna za sve ljubitelje planinskog mira i uživanja u zimskim čarolijama. Šumski predeli u kojima su ušuškana jezera, legende koje se prepričavaju na njenim prostranstvima ponudiće vam boravak za sećanje.